” نشانه های عقرب گزیدگی می تواند طیف گسترده ای از علائم را در فرد گزیده شده در بر بگیرد. اینکه گزیدگی سبب بروز چه عارضه ای شود به عوامل مختلفی از جمله ترکیبات زهر عقرب، سن و سیستم ایمنی فرد گزیده شده بستگی دارد. “
انواع نشانه های عقرب گزیدگی
نشانه های بالینی عقرب گزیدگی
درد موضعی، اولین نشانه عقرب گزیدگی است. درد ایجاد شده در اثر نیش عقرب، در نتیجه نفوذ سم در بدن بروز می کند. این نشانه، سیگنال هشدار ارزشمندی مخصوصاً در موارد عقرب گزیدگی کودکان محسوب می شود. در بیش از ۹۵% موارد عقرب گزیدگی، درد وجود دارد و ممکن است با اِدِم همراه باشد.
در ۲۰% موارد نیز درد با اریتما همراه است.
تاول های کوچک در محل گزیدگی نیز از نشانه هایی است که بندرت در اثر نیش عقرب بوجود می آید.
نشانه های سیستمیک عقرب گزیدگی
نشانه های سیستمیک عقرب گزیدگی در کمتر از یک سوم قربانیان رخ می دهد. این نشانه ها در نتیجه پیام رسان های عصبی که در پاسخ به اثر زهر بر روی کانال های سدیمی آزاد می شوند، بروز می کنند. ناقل های عصبی ترشح شده در نتیجه اثر سم، باعث ایجاد پاسخی قوی و پیچیده شده و نوعی سندرم کولینرژیک یا آدرنرژیک را بوجود می آورند. بروز سندرم های ذکر شده می تواند همزمان یا متعاقب گزیدگی اتفاق بیفتد. بخصوص اگر عقرب گزیدگی توسط یکی از اعضای گونه های Tityus و پالئوتروپیکال رخ داده باشد، سندرم ها با پاسخ التهابی همراه می شود. علائم به سرعت در طی چند ساعت گسترش پیدا کرده و بسته به گونه عقرب، طیفی از علائم بالینی را بوجود می آورند.
این علائم با ناهنجاری های بیولوژیک همراه است که شایع ترین آن ها عبارتند از:
- لکوسیتوز
- هایپرگلایسمی
- لاکتیک اسیدوز
تأثیر زهر عقرب بر مارکرهای زیستی
از دیگر موارد ناشی از عقرب گزیدگی می توان به افزایش قابل توجه در مارکرهای زیستی به ویژه در عضله قلب، کبد و پانکراس اشاره کرد که مورد آخر احتمالاً بعد از عقرب گزیدگی ناشی از گونه Tityus شایع تر است. زهر عقرب عملکرد الکترولیت سلول ها را مختل کرده و عوارضی مانند مشکلات تنفسی و اسهال و استفراغ شدید، به وجود می آورد. تمامی موارد فوق می توانند بخشی از نشانه های اولیه عقرب گزیدگی به خصوص در موارد حاد گزیدگی باشند. در چنین مواردی سطح اشباع اکسیژن خون شریانی (SaO2) احتمالاً به کمتر از ۹۰% می رسد. تحریک بیش ازحد سیستم سمپاتیک، مقادیر ترشحات غده فوق کلیه را افزایش داده و منجر به طوفان آدرنرژیکی خاص می گردد.
عوارض ناشی از این پدیده شامل موارد زیر است.
- عوارض قلبی: تاکی کاردی، انقباض عروق محیطی، پرفشاری، دیافورِز
- مشکلات متابولیکی: هیپرترمی، هیپرگلایسمی
- عوارض در دستگاه ادراری – تناسلی: اتساع مثانه، احتباس ادرار، انزال در مردان
- مشکلات تنفسی: اتساع نایژه، تاکی پنه یا افزایش سرعت تنفس
- ناراحتی های عصبی – عضلانی: گشادی زیاد مردمک، لرزش، اضطراب و تشنج
سندرم کولینژیک چیست؟
سندرم کولینرژیک یا موسکارینی، در نتیجه عملکرد زهر عقرب و درگیر شدن سیستم عصبی پاراسمپاتیک بوجود می آید. علائم و نشانه های این سندرم، ترشح بیش از حد بزاق، تعریق، استفراغ، بی اختیاری ادراری، ترشح بیش از حد نایژه ای و اسهال، درد شکمی، تنگی مردمک، اسپاسم یا تنگ شدگی نایژه و برادی کاردی با کم فشاری خون و در مردان، پریاپیسم یا نعوظ بی اختیار است.
بنظر می رسد که این سندرم نوعی سندرم نادر به تعویق افتاده است که اغلب تحت تاثیر طوفان آدرنرژیکی نهفته می ماند.
ضمناً، آزادسازی مواد التهابی یا گشاد کننده های عروقی (کینین ها، پروستاگلاندین ها) علائمی نظیر تب، تنگی نفس، آنفارکتوس احشایی را تشدید می کنند که می تواند سبب نمایان شدن علائم شوند. بنابراین، تمامی ارگان های حیاتی می توانند در نتیجه عقرب گزیدگی درگیر شده و در معرض خطر قرار بگیرند و درمان باید از بخشی آغاز شود که در معرض خطر شدیدتر قرار دارد.
اثرات زهر عقرب به روی سیستم قلبی عروقی
نقائص قلبی اولیه و مزمن مشاهده شده در عقرب گزیدگی، درنتیجه آزاد شدن کاتکول آمین ها ایجاد می شوند.
علائم اولیه ای نظیر تاکی کاردی، آریتمی و کم فشاری خون، به سرعت عملکرد قلب را مختل می کنند.
تنگ شدگی عروق محیطی، احتمالا با عمل کینین ها تقویت شده و ایسکمی قلب را تشدید می کند! این واکنش ها به صورت تغییراتی در الکتروکاردیوگراف نیز قابل مشاهده هستند عبارتند از:
- طولانی شدن QT
- افزایش یا معکوس شدگی موج های T
- ناهنجاری های قطعه ST
ضمن اینکه هم الکتروکاردیوگراف و هم سینتی گراف، هر دو کاهش پرفیوژن میوکارد را تأیید می کنند. این تغییرات می توانند منجر به نکروز میوکارد شده و حتی سبب نارسایی قلبی و مرگ شوند. به طور کلی، کسر تخلیه سیستولیک به شدت پیدا کرده که توضیح دهنده اثرات تنفسی ادم ریوی حاد، نارسایی شدید قلبی و شوک کاردیوژنیک است. این تغییرات ناشی از زنجیرهای از اتفاقات مرتبط با طوفان آدرنرژیک و تشدید پاسخ التهابی است که در غلظت های پلاسمایی بالای کینین ها، پروستاگلاندین ها و سیتوکین های التهابی از جمله اینترلوکین ۱ و ۶، اینترفرون گاما و فاکتور نکروز دهنده تومور آلفا نیز دیده شده است.
سایر عوارض نیش عقرب
مکانیسم هایی نظیر تنگ شدگی عروق، افزایش مقاومت عروق محیطی و ادم موضعی، می توانند برخی اختلالات از جمله اختلالات کلیه، مزانتر یا روده بند و مغز را توجیه کنند. درنهایت اختلال الکترولیت های خون، از لحاظ بالینی از طریق ناهنجاری های قلبی، کلیوی و متابولیکی نمایان می شوند. چندین نوع بهم خوردگی الکترولیتی وابسته به آزادسازی کاتکول آمین (هیپرکالمی، هیپوناترمی، هیپوکلسمی)، هایپرگلایسمی، اسیدوز یا حتی نکروز میوکاردی، همگی می توانند عوارض پیچیده عقرب گزیدگی را تشدید کنند.
اثر زهر عقرب بر ماهیچه های اسکلتی
افزایش بیش از حد تحریک پذیری عصبی – عضلانی شامل حرکات غیرنرمال، تیک عصبی، لرزش، تشنج و گرفتگی، تمامی عضلات اسکلتی را تحت تأثیر قرار می دهد اما عمده اثر آن بر روی اعصاب مغزی است. در مواقع عقرب گزیدگی توسط گونه Centruroides، احتمال بروز حرکات سریع نابهنجار چشم شایعتر است. این حرکات که دو طرفه و متقارن، افقی یا چرخشی هستند، نشان از اختلال در عروق محیطی می باشند و برخی آن را به ادم مغزی و احتمالاً تنگ شدگی مویرگ های مغزی نظیر مویرگ های تالاموس، نسبت می دهند. گاهی اوقات فرم های تشنجی در کودکان بسیار کم سن نیز به هایپرترمی و از دست دادن آب بدن نسبت داده می شود که می تواند از یک منشأ مشترک باشد.
این علائم با توجه به سن یا میزان حساسیت فرد، تشدید می شوند.
تقسیم بندی انواع عقرب گزیدگی ها
میزان شدت عقرب گزیدگی ها به مقدار عوارض بوجود آمده در فرد گزیده شده بستگی دارد. تقسیم بندی می شوند. اغلب با یک سیستم امتیازدهی ارزیابی شود. به طور کلی سه درجه برای این شاخص در نظر گرفته می شود که با اعداد یک تا سه مشخص می شوند. درجه ۱ خفیفترین نوع گزیدگی است و برای مواردی که فقط عارضه موضعی بوجود می آورد کاربرد دارد. درجه ۲ برای علائم خفیف سیستمیک و درجه ۳ برای عقرب گزیدگی های کشنده به کار گرفته می شود. حدود ۷۰% افرادی گزیده شده به گروه یک تعلق دارند. این افراد تنها درد و عوارضی در اطراف ناحیه گزیدگی را تجربه می کنند. ۲۰% از عقرب گزیدگی ها دارای شدت گزیدگی درجه دو هستند.
این درحالی است که کمتر از ۱۰% موارد عقرب گزیدگی در گزیدگی های درجه سه جای می گیرند.
برای اینکه هرگز هیچ یک از انواع شدید یا خفیف عقرب گزیدگی‌ها را تجربه نکنید، کافیست با استفاده از سم عقرب کش حرفه ای اسکورپیان کیلرف به نبرد عقرب ها بروید و این بندپایان خطرناک را برای همیشه ریشه کن کنید.
